جدول خط فقر و درصد زیر خط فقر در شهر (سرانه سالانه ریال)
|
1362 |
1363 |
1364 |
1371 |
1372 |
1373 |
خط فقر شهر |
136303 |
146819 |
155051 |
280815 |
358759 |
481995 |
درصد زیر خطفقر |
2/30 |
35 |
4/36 |
8/14 |
2/11 |
7/13 |
همچنین طبق مطالعات دیگری که در سال 73 تحقق یافت، حداقل هزینهیلازم برای یک خانوار 5 نفره ماهانه 560779 ریال تخمین زده شده است.
در مقایسهی این دو آمار باید توجه داشت که در برآورد نخست تنهاحداقل هزینهی لازم برای تأمین کالری موردنیاز بدن یک نفر در طولیکسال مورد توجه قرار گرفته است؛ ولی در تحقیق بعدی، مجموعهزینههای یک خانوار 5 نفره در طول یکماه برآورد شده است. بنابراینارقام بهدست آمده فاصلهی زیادی با هم ندارند.
چنانکه در فصل اول گذشت،اسلام به از میان بردن فقر مطلق اکتفا نکرده؛به زدودن فقر نسبی نیز اهمیت میدهد. شهید صدر دراینباره میفرماید:
در نظر اسلام فقیر کسی است که از آنچنان سطح زندگی که وضع عمومیجامعه و مملکت ایجاب میکند و برخوردار بودن از آن برای تأمین حاجاتضروری و غیرضروری میسر و مقدور است، برخوردار نباشد؛به عبارتدیگر، فقیر کسی است که زندگیاش با سطح زندگی ثروتمندان اختلافزیادی داشته باشد. ... از آنچه گفته شد،میتوان دریافت که در اسلام مفهوممطلق وثابتی در کلیهی احوال برای فقر منظور نشده است.فقر بهطوری که درنص آمده، ناهماهنگی در سطح زندگی همگانی است نه عدم قدرت بر رفعاحتیاجات اساسی به آسانی. به همان نسبت که سطح زندگی ترقی میکند،حدرهایی از فقر نیز بالاتر میرود.
در بحث فقر از نظر فقها به بعضی از مصادیق چنین فقری اشاره کردیم. اینمصادیق و نیز تعریف شهید صدر بر اساس روایاتی است که از معصومان:دراینباره صادر شده است.بسیاری از این روایات یادآور میشود کهمیتوان تا رسیدن به حد بینیازی اموال زکات را در اختیار تهیدستان قرارداد. همچنین امام صادق 7 به یکی از یارانش میفرماید:... به فقیر بهاندازهییمیتوان مال داد که بخورد، بنوشد، بپوشد، ازدواج کند، صدقه دهد و بهزیارت خانه خدا رود.
معصومان: حتی دارندگان خانه و خدمتکار را نیز مجاز شمردهاند که،در صورت نیاز، از زکات استفاده کنند. بیتردید در رفع نیازهای تهیدستان،رعایت اولویت و پرداختن به کسانیکه در درجات شدیدتری از فقر قراردارند، ضروری است.
بررسی امکانات و تواناییهای جامعه
بعد از شناسایی تهیدستان، ارزیابی تواناییهای جامعه گام بعدی در درمانفقر به شمار میآید. بیتردید بخشی از این تواناییها در اختیار دولت است وبخشی در دست بخش خصوصی.
درآمدهای دولت به دو قسمت اساسی درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهاتقسیم میشود.
درآمدهای مالیاتی
عمدهترین درآمدهای مالیاتی، که مقدار و شیوهی جمعآوری و نیز جهتمصرف آنها مشخص شده، عبارت است از خمس و زکات.
خمس : مالیاتی است که بر پسانداز سالانهی افراد تعلق میگیرد؛ یعنیچنانچه پس از کسر مخارج مقداری از درآمد سالانه باقی ماند، یکپنجم آنبه عنوان خمس پرداخت میشود. بخشی از این مبلغ به تأمین مالی سادات فقیراختصاص دارد و بخشی دیگر سهم امام(ع) است که نمایندهی حضرت(ع)آن را در مصالح مسلمانان، که رفع فقر از جامعه نیز جزئی از آن است، مصرفمیکند.
زکات : مالیاتی است که بر گاو و گوسفند و شتر، درآمد برخی ازفرآوردههای کشاورزی و نیز سکههای طلا و نقره که یکسال نگهداریمیشوند، تعلق میگیرد. موارد مصرف زکات در منابع اسلامی مشخص شدهاست؛ ولی مهمترین مورد آن، رسیدگی به تهیدستان است. دربارهی این دومالیات مسائل فراوانی وجود دارد که از حوصله این بحث خارج است.
علاوه بر خمس و زکات، دولت میتواند در صورت نیاز برای ادارهیامور مسلمانان وجوه دیگری با عنوان مالیاتهای حکومتی از مردم بگیرد.بنابراین، مالیاتهای حکومتی بخشی از امکانات بالقوهی دولت برای تأمیناعتبار فقرزدایی بهشمار میآید.