در این مجال پیرامون برخی از مستحّبات که تأکید فراوانی بر آن‌ها شده و مانع سقوط انسان می‌شوند و به عبارتی موجب عاقبت ‌به خیری است، سخن خواهیم گفت.

یکی از مستحبّات مورد تأکید در روایات، دائم الطهاره و دائم الوضو بودن است که علمای علم اخلاق نیز سفارشات فراوانی بر آن دارند. استاد بزرگوار ما حضرت امام خمینی«قدّس‌سرّه» می‌فرمودند: طهارت برای انسان، نظیر زره در جنگ است؛ یعنی همان‌طور که زره در جنگ و جهاد، حافظ انسان است، طهارت هم در زندگی و در جهاد با شیاطین جنّی و انسی، حافظ او است. 

1- دائم الوضو بودن

در مورد اهمیت طهارت و آثار آن، در روایت قدسی آمده است:

«مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ یتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ یصَلِّ رَکعَتَینِ وَ لَمْ یدْعُنِی فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَکعَتَینِ وَ دَعَانِی فَلَمْ أُجِبْهُ فِیمَا یسْأَلُ عَنْ أَمْرِ دِینِهِ وَ دُنْیاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَاف‏»[1]

خداوند متعال می‌فرماید: هر کس محدث شود و وضو نگیرد، به من بی‌اعتنایی کرده است. (حتّی بعضی روایت را این‌طور معنا می‌کنند که به من ظلم کرده است!) و اگر کسی وضو بگیرد و پس از وضو دو رکعت نماز نخواند، باز هم به من بی‌اعتنایی کرده است. همچنین اگر کسی وضو بگیرد و دو رکعت نماز هم بخواند، امّا دعا نکند، باز به من بی‌اعتنا بوده است. سپس می‌فرماید: امّا اگر کسی وضو بگیرد و بعد از آن دو رکعت نماز بخواند و سپس دعا کند و از خدا چیزی بخواهد، ولی خدا به او عنایت نفرماید، خداوند به او ظلم و بی‌اعتنایی کرده است و مسلّماً خداوند رحمان به کسی ظلم نمی‌کند و در نتیجه دعای او مستجاب است.

سول خدا صلی الله علیه و آله به یکی از اصحاب فرمود:

«ای انس: سعی کن طاهر و با وضو باشی که خداوند بر طول عمرت می افزاید، و اگر توانستی شب و روز با وضو باشی این کار را انجام بده، زیرا اگر در حال وضو از دنیا بروی پاداش و ثواب شهید را خواهی داشت.» (مستدرک الوسائل: ج 1، ص 43)

امام صادق«سلام‌الله‌علیه» فرمودند:

«مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ آوَى إِلَى فِرَاشِهِ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ کمَسْجِدِه‏»[2] ؛

هر کس وضو بگیرد و به بستر خواب رود، بسترش به هنگام خواب مانند جایگاه سجده او خواهد بود.

اهمیت وضو هنگام خواب

رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمود:

«کسی که با وضو بخوابد بستر او برایش مسجد می شود، و خوابش (ثواب کسی را دارد که) به نماز مشغول است تا این که شب را به صبح رساند. و اگر کسی بدون وضو خوابید بسترش برای او قبر خواهد بود و مانند مرداری می ماند تا صبح شود.»( مستدرک الوسائل: ج1، ص 42)

2- نماز اوّل وقت

دوّمین امر مستحبّ ـ و البته در حدّ وجوب ـ که مانع سقوط انسان می‌گردد، نماز اوّل وقت است. اصل نماز، مانع سقوط انسان است:

«إِنَّ الصَّلاه تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ وَ لَذِکرُ اللَّهِ أَکبَرُ»[3]

اینکه نماز اوّل وقت با رعایت آداب و شرایط، مانع سقوط، تباهی و گمراهی انسان است. در واقع نمازی می تواند انسان را از گناه، فساد و فحشا نجات دهد که در اوّل وقت و دست کم با رعایت آداب ظاهری، پوشش مناسب و م?دبانه و همراه با تعقیبات اقامه شود.

کسی که برای نماز خود اهمیت قائل نباشد، آن را اوّل وقت اقامه نکند، با عجله و بدون تعقیبات بخواند، نباید انتظار داشته باشد، این نماز او را از شرّ شیاطین جنّی و انسی حفظ کند. چنین نمازی نه تنها در ممانعت از سقوط بی‌ اثر است، بلکه عقوبات دنیوی و اخروی نیز در پی خواهد داشت.

 بی‌اعتنایی به نماز، تند تند خواندن آن و بی‌توجّهی به وقت فضیلت آن، نمی‌تواند از انحراف آدمی جلوگیری کند و مورد مذمّت شدید قرآن کریم نیز واقع شده است:

«فَوَیلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»[4]

آقاى مصباح مى گوید: آیت الله بهجت از مرحوم آقاى قاضى رحمه اللّه نقل مى کردند که ایشان مى فرمود: «اگر کسى نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند!

و یا فرمودند: به صورت من تف بیندازد.»

امام محمد باقر(علیه السلام) می فرمایند:"هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.(وسائل الشیعه، ج 3، ص 81)

اهمیت اقامه نماز صبح در اوّل وقت

بسیاری از م?منین، نماز ظهر، عصر، مغرب یا عشاء را در اوّل وقت اقامه می‌کنند، ولی نسبت به اوّل وقت نماز صبح، سهل‌انگاری می‌کنند. رعایت اوّل وقت در همه نمازها لازم و ضروری است، ولی نماز صبح از اهمیت بیشتری برخوردار است.

هر که موقع نماز صبح خواب بماند، باید بداند به راحتی گرفتار مکر و وسوسه شیاطین جنّی و انسی می‌‌شود و سقوط می‌کند.

3- انس با قرآن

سوّمین مستحب از مستحبّات که باعث عاقبت به خیری و مانع سقوط انسان می‌شود، انس با قرآن کریم است. ارتباط با کلام الهی فوق‌العاده مهم است و مانعی در برابر آفات و بلیات دنیوی و اخروی است. همچنین انس با قرآن، انسان را از شرور جنّی و انسی محفوظ می‌دارد.

قرآن، انسان را به راه‌های سلامتی هدایت می‌کند. به این معنی که علاوه بر گرفتن دست سالک، او را به جایی می‌رساند که به جز خدای سبحان، کسی را نمی‌بیند. افزون بر این، مسیر صحیح و راه رسیدن به خدای متعال را نیز به او نشان می‌دهد خداوند تعالی می‌فرماید:

«وَالَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنین‏»[العنکبوت / 69]؛ و کسانى که در راه ما جهاد کردند به یقین آنها را به راه‏هاى (وصول به مقام قرب) خود راهنمایى مى‏کنیم، و همانا خداوند با نیکوکاران است.

اگر کسی با قرآن مأنوس شود، مطمئناً قرآن هم با او انس می‌گیرد و به او یاری می‌رساند. باید دانست که انس با قرآن در همه حالات، انسان را از همه آفات و بلیات حفظ می‌کند و مانع سقوط وی خواهد بود. 

پی‌نوشت‌ها :

1- ارشاد القلوب، ج 1، ص 60

2- ثواب الاعمال، ص 18

3- عنکبوت / 45