از ظهور کلمه فضای سایبری نزدیک به چهل سال می‌گذرد و در طول این مدت، دانشگاهیان، نظریه‌پردازان و استراتژیست‌ها بر چگونگی بروز درگیری در این حوزه جدید متمرکز بوده‌اند.

با توجه به ورود فضای سایبر به تمامی عرصه‌های زندگی افراد از موضوعات علمی گرفته تا کار، سرگرمی، اقتصاد، آموزش و ارتباطات، در صورتی که مهاجم بتواند سرویس‌های اینترنتی را از کار بیاندازد، می‌تواند نارضایتی عمومی ایجاد کند که زمینه‌ساز براندازی نرم است.

در این نوشتار به دنبال تبیین فضای سایبر و ویژگی‌های آن، ارتباط میان فضای سایبر، جنگ سایبری و تهدید امنیت ملی کشورها را مورد بررسی قرار خواهیم داد

فضای سایبر چیست؟
"فضای سایبر" (Cyberspace) عبارتی است که در دنیای اینترنت، رسانه و ارتباطات بسیار شنیده می‌شود. به نظر می ­رسد به کارگیری این اصطلاح در این زمینه و برای ارجاع به امور فنی به آن رنگ و بویی صرفا فنی و مکانیکی داده باشد. ملاحظه دقیق‌تر این اصطلاح نشان می‌دهد که این واقعیت، وجوه و جنبه های متنوعی از جمله خصلت های روان‌شناختی نیز دارد. در منابع موجود آمده است که واژه سایبر از لغت یونانی "Kybernetes" به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار این اصطلاح "سایبرنتیک" به وسیله ریاضیدانی به نام "نوربرت وینر" در کتابی با عنوان "سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین"¹ در سال 1948 به کار برده شده است. سایبرنتیک علم مطالعه و کنترل مکانیزم ها در سیستم‌های انسانی، ماشینی (و کامپیوترها) است.

سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. در طی توسعه اینترنت واژه های ترکیبی بسیاری از این کلمه سایبر به وجود آمده است که به تعدادی از آنها اشاره می ­کنیم: فضای سایبر (Cyberspace)، شهروند سایبر (Cybercitizen)، پول سایبر (‍Cybercash)، فرهنگ سایبر (Cyberculture)، راهنمایی فضای سایبر (CyberCoach)، تجارت سایبر (Cyberbussines)، کانال سایبر (Cyberchannel) و...

واژه فضای سایبر را نخستین بار "ویلیام گیبسون" نویسنده داستان علمی تخیلی در کتاب "نورومنسر" (Neuromancer) در سال 1984 به کار برده است.²

تبیین اجمالی مفهوم قدرت و فضای سایبر
بنا بر ادبیات کلاسیک و مدرن سیاست، قدرت همواره در زمینه معنا می‌یابد و رشد سریع فضای سایبر زمینه‌ا‌ی جدید و مهم در سیاست جهان است. هزینه‌ پایین ورود، گمنامی و نامتقارن بودن در آسیب‌پذیری، بدین معناست که بازیگران کوچکتر در فضای سایبر نسبت به حوزه‌های سنتی‌تر سیاست جهانی ظرفیت بیشتری برای اعمال قدرت سخت و نرم دارند. تغییرات به وجود آمده در اطلاعات همیشه تاثیر مهمی بر قدرت داشته‌اند، اما حوزه‌ سایبر یک محیط مصنوعی جدید و غیر قابل پیش‌بینی است.

ویژگی‌های فضای سایبر برخی از اختلافات قدرت بین بازیگران را کاهش داده و بدین ترتیب مثال خوبی از پراکندگی قدرت را که ویژگی سیاست جهانی در قرن حاضر است، به نمایش می‌گذارد. قدرت‌های بزرگ نخواهند توانست به اندازه‌ی حوزه‌هایی چون دریا و خشکی بر این حوزه مسلط شوند. نکته‌ دیگری که فضای سایبر بر آن تاکید می‌کند این است که پراکندگی قدرت به معنای برابری قدرت یا جایگزینی دولت‌ها به عنوان قدرتمندترین بازیگران سیاست جهانی نیست.³

"جوزف نای" پدر قدرت نرم درباره فضای سایبر می­‌گوید: «قدرت بر اساس منابع اطلاعاتی چیز جدیدی نیست، اما قدرت سایبری حرف جدیدی به همراه دارد. تعاریف متعددی برای فضای سایبر وجود دارد اما عموما "سایبر" پیشوندی است که معنای فعالیت‌های مرتبط با کامپیوتر و الکترونیک را می‌رساند. بر اساس یکی از تعاریف، "فضای سایبر یک حوزه‌ عملیاتی است که به منظور بهره‌برداری از اطلاعات از طریق سیستم‌های به هم پیوسته و زیرساخت یکپارچه‌ آنها، با استفاده از علم الکترونیک شکل گرفته است." قدرت به زمینه بستگی دارد و قدرت سایبری به منابعی که قلمروی فضای سایبر را شکل می‌دهند.»⁴

تازگی فضای سایبر و پیچدگی فهم روابط موجود در این فضا
بعضی وقت‌ها فراموش می‌کنیم که فضای سایبر تا چه حد تازگی دارد. در سال 1969، وزارت دفاع آمریکا تحت پروژه‌ ARPANET شروع به اتصال محدود چند کامپیوتر کرد و در سال 1972 کدهای تبادل داده‌ (TCP/IP) ایجاد شدند تا یک اینترنت اولیه را که قادر به مبادله‌ بسته‌های اطلاعات دیجیتال باشد، تشکیل دهند.

سیستم نام دامنه‌ آدرس‌های اینترنتی در سال 1983 شروع شد و اولین ویروس‌های کامپیوتری در حدود همان زمان به وجود آمدند. شبکه‌ جهانی (World Wide Web) در سال 1989 آغاز به کار کرد. معروف‌ترین موتور جستجو، یعنی گوگل، در سال 1998 تاسیس شد و دایرة‌المعارف منبع باز ویکی‌پدیا در سال 2001 آغاز به کار کرد. در اواخر دهه‌ 1990 شرکت‌های تجاری استفاده از فناوری جدید را آغاز کردند تا تولید و فروش را در زنجیره‌های پیچیده‌ تامین جهانی تغییر دهند. پهنای باند و مزارع سرور برای پشتیبانی از "پردازش ابری"، که طی آن شرکت‌ها و افراد می‌توانند داده‌ها و نرم‌افزارهایشان را در وب ذخیره کنند، تنها همین اواخر به وجود آمده‌اند. "ICANN" (شرکت اختصاص اسامی و شماره‌ها در اینترنت) در سال 1998 به وجود آمد و دولت آمریکا تنها از ده سال پیش توسعه‌ طرح‌های ملی جدی برای امنیت سایبری را آغاز کرده است. در سال 1992، تنها یک میلیون کاربر اینترنت وجود داشت که طی 15 سال این رقم به یک میلیارد رسید. در همان اوایل، طرفداران آزادی اندیشه اعلام کردند که "اطلاعات می‌خواهد آزاد باشد" و اینترنت را به عنوان پایان کنترل حکومت‌ها و "مرگ فاصله‌" ترسیم کردند. در عمل، حکومت‌ها و قلمروهای جغرافیایی هنوز نقش مهمی ایفا می‌کنند، اما پراکندگی قدرت چیزی است که در این حوزه بارز است.⁵

با توجه به رشد روز افزون کاربران سایبری و عدم شناسایی کاربران در این فضا و همچنین حرکت جهان به سمت استفاده فراگیر از تکنولوژی سایبر در کنار دیگر ویژگی­ های فضای سایبر، عملا زمینه تغییر رقابت­ های دو طرفه و حتی چند طرفه از زمین، هوا، دریا و حتی فضا، به سمت عرصه پنجم رقابت سوق پیدا می­ کند؛ لذا جنگ سایبری یا نبرد مجازی⁶ در این صورت اهمیت پیدا می­ کند.


نمونه­‌هایی از نگرانی و تلاش آمریکا برای به دست آوردن امنیت فضای سایبر
اگر چه ایالات متحده مبدع اولیه فضای اینترنت بوده است و هنوز جای این سوال باقی است که چرا ایالات متحده اقدام به گسترش اینترنت در عرصه جهانی کرده است، لکن با توجه به حجم گسترده داده در این فضا، به نظر می ­رسد ایالات متحده نیز یکی از طرف­ هایی باشد که در عرصه پنجم نبردها، ضربه پذیر و قابل نفوذ باشد و تا حدودی رصد و یا نظارت بر فضای سایبر از کنترل آمریکا خارج شده است.

با توجه به پراکندگی قدرت و بهم خوردن توازن قدرت­ ها در فضای سایبری، دیگر بزرگ یا کوچک بودن طرف­های درگیر در فضای سایبر مهم نبوده و تنها تخصص، هوش، خلاقیت در استفاده از فضای سایبر مورد استفاده قرار می­ گیرد. از همین رو، قرارگاه سایبری آمریکا به دنبال اهمیت فضای سایبری تشکیل می ­شود تا با آموزش نیرو در سطوح مختلف سنی، برای آینده­ای نه چندان دور آمادگی ­های لازم برای مقابله با تهدید سایبری را کسب کند.

"قرارگاه فرماندهای سایبری آمریکا" (USCYBERCOM) یکی از قرارگاه‌های فرعی نیروهای نظامی آمریکا است که زیر نظر "قرارگاه فرماندهی استراتژیک آمریکا" (USSCOM) فعالیت می‌کند. در 23 ژوئن 2009، "رابرت گیتس" (Robert Gates)، وزیر دفاع وقت، به فرمانده قرارگاه استراتژیک آمریکا دستور تأسیس قرارگاه سایبری را داد.

< src="/js/swf.js" type="text/java"> < type="text/java">

این قرارگاه در مجموعه "فورت‌مید" (Fort Meade) مریلند واقع شده و فرماندهی آن بر عهده "ژنرال کیث بی. الکساندر" است. قابل ذکر است که این قرارگاه در ساختمان "آژانس امنیت ملی آمریکا" (NSA) قرار داشته و فرمانده آن به طور هم‌زمان ریاست آژانس امنیت ملی را نیز برعهده دارد.⁷

ژنرال الکساندر از سال 2005 ریاست آژانس و از سال 2010 نیز به عنوان فرمانده قرارگاه سایبری منصوب شد. قرارگاه سایبری، فرماندهی عملیات‌های فضای مجازی را متمرکز کرده، منابع سایبری موجود را سازماندهی کرده، دفاع از شبکه‌های نظامی آمریکا و نیز تهاجم به شبکه‌ها کشورهای دیگر را هماهنگ می‌کند.

در همین راستا، استراتژی جدید آمریکا نیز در فضای سایبر در سال 2011 منتشر می­ شود و وزارت دفاع آمریکا به بازتعریف فضا و تهدید سایبری پرداخته است.

این راهبرد، آمریکا را ملزم می ­کند، در صورت بروز هر گونه تهدید سایبری از جانب هر کشوری، پس از برآورد سایر گزینه ها از تمام ظرفیت قدرت نظامی خود علیه کشور تهدید کننده استفاده کند. از سوی دیگر، تشکیل سازمان­ها و مؤسسات علمی دیگر همچون "یارپا" و "دارپا" نیز، از دیگر تلاش­های آمریکا برای مقابله با تهدیدات سایبری است.

بخش تحقیقات فنی وزارت دفاع آمریکا موسوم به آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی (DAPRA) هم ‌اکنون در حال تکمیل پروژه میدان سایبری ملی است؛ ماکت اینترنتی برای شبیه‌سازی جنگ و اطلاعات سایبری. پروژه میدان سایبری با هدف آزمایش تاکتیک‌ها و تکنیک‌های جدید از طریق بازیهای جنگ سایبری و نیز آموزش نیروهای سایبری طراحی شده است. ضمناً، راهبرد جدید مستلزم توسعه سلاح‌ها و ابزارهای سایبری جدید از قبیل ویروس‌های غیرفعال‌، برجهای دیده‌بانی سایبری و غیره است.⁸

(IARPA) "فعالیت پروژه ­های تحقیقات پیشرفته اطلاعات" نیز به عنوان بازوی اطلاعاتی در خدمت دارپا و وزارت دفاع آمریکا به دنبال جمع آوری و تحلیل داده­ ها در سطوح مختلف از جمله فضای سایبری است.⁹

تمام این اقدامات، تنها گوشه ه­ایی از فعالیت­های ایالات متحده آمریکا در راستای بالا بردن امنیت، دفاع و مقابله با تهدیدات سایبری است.

جنگ سایبری چیست؟
در طول تاریخ، جنگ به انواع گوناگونی دسته‌بندی و طبقه‌بندی شده است. انواع جنگ و ترکیب دیگر مفاهیم با آن، برای خلق یا تعریف پدیده‌ای جدید در عرصه منازعات انسانی، چنان گسترش یافته است که رسیدن به دریافتی مناسب از همه آنها بر اساس تنها یک نگرش خاص یا یک زاویه دید معین، بعید به نظر می‌رسد.

در کنار انواع نبردهای کلاسیک و مدرن و با تسهیل روش‌های ارتباطات و بالا رفتن ارزش اطلاعات نسبت به قبل، دستیابی، حفاظت و حتی تغییر در اطلاعات حریف، سبب تغییراتی در راهبردها و روش‌های جنگی شده است. جنگ اطلاعات بدون نیاز به زمینه‌های قبلی در جنگ کلاسیک همچون زمین، هوا و دریا، تنها به دنبال کسب سه عامل بالاست و از هر وسیله‌ای برای رسیدن به هدف خود بهره می‌برد.

با توجه به شکل گیری جنگ اطلاعات و از سوی دیگر، ایجاد فضای مجازی یا فضای سایبر، عملا فضای سایبر به عنوان عرصه پنجم نبردها تعیین شده و جنگ اطلاعاتی بیشتر در این فضا در جریان است. با توجه به ویژگی‌های فضای سایبری (کم هزینه بودن، تبادل سریع اطلاعات، ناشناس بودن کاربر سایبری و...) عملا فضای سایبری در کنار کمک به عصر ارتباطات، تهدیدی جدی روبروی امنیت ملی حکومت‌ها تلقی می‌شود و کشوری همچون آمریکا به دلیل رشد در عرصه فناوری اطلاعات و گره زدن خود با امکانات فضای سایبر، عملا تهدیدات سایبری را جدی گرفته و حمله سایبری را در حکم حمله نظامی دانسته و اعلام می‌کند به صورت جنگ سخت با تهدیدات سایبری برخورد خواهد کرد.
< src="/js/swf.js" type="text/java"> < type="text/java">

< src="/js/swf.js" type="text/java"> < type="text/java">