کارهای اداری و البته تمام کارها با پیگیری و تلاش جدی صورت می‌گیرد. باید به خواست‌ها و مطالبات مردم رسیدگی کرد و آن را به نتیجه رساند. نظام اداری باید به گونه‌ای باشد که مردم به راحتی و به سرعت به خواسته‌هایشان برسند و از نظام اسلامی ناامید نشوند. رشوه‌گیری، رشوه دادن و...همه مانع از پی‌گیری می‌شود و دیگر کسی جدیّتی در کار نخواهد داشت.

حسن خلق همواره مایه‌ی پیشرفت و رشد بوده است؛ از طریق اخلاق اداری می‌توان منابع انسانی را مدیریت کرد و به اهداف اجتماعی، اختصاصی، سازمانی و... رسید.

یک نظام اداری، دارای ویژگی‌هایی چون کارآمدی منظم دانش گرا، سالم و عاری از فساد و کاغذ بازی پاسخگو و خدمتگزار است و این صفات به دست نمی‌آید مگر در سایه‌ی رعایت اخلاق اداری و حسن خلق.

اخلاق اداری دارای ویژگی‌های خاص است که از جمله آن می‌توان به اصول زیر اشاره کرد:

خدمت به مردم

تمام ادارات یک وظیفه‌ی اساسی دارند و آن خدمت به مردم و پاسخگو بودن به خواسته‌ها و سؤالات اداری مردم است. این اصل از مهم‌ترین اصول مدیریتی است و در جامعه‌ای که ادارات پاسخگو نباشد، مردم بی اعتماد و ناامید می‌شوند. خدمتگزاری باید با اشتیاق و علاقه باشد و نه از روی منت و بی احترامی .

امام علی علیه السلام در عهدنامه‌ی مالک اشتر اینگونه می‌نویسد: «بپرهیز که با نیکی خود بر مردمان منت گذاری یا آنچه را کرده‌ای بزرگ بشماری یا آنان را وعده‌ای دهی و وعده‌ی خلاف آری که منت نهادن ارج نیکی را از بین می‌برد و کار بزرگ شمردن نور حق را خاموش گرداند و خلاف وعده خشم خداوند و مردم را برانگیزد و خدای تعالی فرموده است: بزرگ دشمنی است نزد خدا که چیزی بگوید و انجام ندهد.»

پذیرش مسؤلیت

انسان والا و بزرگوار مسؤلیتی که به او محول شده را می‌پذیرد و سعی می‌کند که با اخلاقی انسانی و رفتاری صحیح عمل کند.

انسانی که مسئولیت پذیر نیست، کارش تباه و سست است؛ در هر شرایط شخص باید پاسخگو باشد و نمی‌تواند از مسئولیت خود شانه خالی کنند. حضرت علی علیه السلام، پیشوای اول شیعیان، در فرمان‌ها و دستورالعمل‌های حکومتی و اداری خود پایبند بود و می‌فرمود: «آنچه می‌گویم در عهده‌ی خویش می‌دانم و خود آن را پایبندم.»

پیامبر می‌فرمایند: «کسی که توان انجام کاری را دارد، نباید از انجام آن طفره رود و خود را کنار بکشد.»(نهج الفصاحه ش897)

نظم و ترتیب

نظم دینی آراستگی و پرهیز از بی‌نظمی است که از اصولی‌ترین اخلاق اداری و مدیریت سازمانی است. امام علی علیه السلام  می‌فرمایند: «هیچ عقلی مانند برنامه ریزی نیست.» (غررالحکم ص354)

و یا در حدیث دیگر می‌فرمایند: «در هر روز وظیفه و کار همان روز انجام بده؛ انضباط باعث رضایت مردم و ارباب رجوع در اداره می‌شود.»

امانتداری

کار نوعی امانت است که به عهده‌ی کارفرما و یا کارمند گذاشته شده است و او باید به بهترین شکل آن را انجام دهد تا بتواند رضایت خدا و خلق خدا را جلب کند. در اسلام امانتداری یکی از بهترین صفات معرفی شده است و انسان‌های خائن به شدت مورد عتاب و سرزنش هستند، به طوری که در کتب اسلامی، امانتداری رأس اسلام و برترین صفات مؤمن تلقی شده است.

 

پی‌گیری

کارهای اداری و البته تمام کارها با پیگیری و تلاش جدی صورت می‌گیرد. باید به خواست‌ها و مطالبات مردم رسیدگی کرد و آن را به نتیجه رساند. نظام اداری باید به گونه‌ای باشد که مردم به راحتی و به سرعت به خواسته‌هایشان برسند و از نظام اسلامی ناامید نشوند. رشوه‌گیری، رشوه دادن و ... همه مانع از پی‌گیری می‌شود و دیگر کسی جدیّتی در کار نخواهد داشت.

امام علی علیه السلام در نامه‌ای به مالک اشتر می‌فرمایند: «بر تو کارهایی است که باید خود انجام دهی؛ از آن جمله پاسخ گفتن عاملان توست، آنجا که معاونانت درمانند و رساندن وظیفه‌ی خود را نتوانند دیگر نیاز مردم را برآورند و در همان روز که بر تو عرضه دارند و یارانت در انجام دادن تقاضای آنان گرانی کنند و عذری آرند.»

حضرت علی علیه السلام در امر خلافت خود تمام کارها را به درستی و دقت پی‌گیری می‌کردند و از همه نیز اینگونه می‌خواستند؛ امام علی می‌فرمودند: «تمام شدن کارها به کامل کردن آن‌هاست.»

 

 

پای‌بندی به قراردادها و عهود:

انسان ذاتاً وفاداری را دوست دارد و از پایبند بودن به تعهدات لذت می‌برد. پیامبر می‌فرمایند: «شرایط دینداری وفای به عهد است.» (بحارج72ص198)

در یک سازمان، برای تحقق اهداف سازمانی، باید فضایی به وجود آید که در آن اعتماد است. در سازمانی که کارمندان و مدیران به تعهدات خود وفادار و پای‌بند نیستند، بی اعتمادی و دروغگویی رواج می‌یابد و در نتیجه باعث بی‌ثباتی، هرج و مرج، بی نظمی، از بین رفتن اعتماد و ... می‌شود.

امام علی علیه السلام در نامه‌ی خود به مالک اشتر می‌فرمایند: «و هر گاه میان خود و دشمنت پیمان برقرار کردی و لباس امان بر او پوشاندی، به پیمان خود وفادار باش و تعهدات را به نیکی رعایت کن و خویش را در نگهبانی از پیمان سپر قرار ده، زیرا هیچ امری از واجبات خدا در جامعه‌ی بشری، با همه‌ی خواسته‌های گوناگون و پراکندگی اندیشه‌ها، مهم‌تر از وفاداری نیست و حتی مشرکان هم بیش از مسلمانان وفای به عهد را بر خود لازم می‌دانستند، زیرا شرم پیمان‌شکنی را تجربه کرده بودند، پس هرگز پیمان‌شکن نباش و در عهد خود خیانت نکن.» (نهج البلاغه، نامه‌ی 53)

تمام ادارات یک وظیفه‌ی اساسی دارند و آن خدمت به مردم و پاسخگو بودن به خواسته‌ها و سؤالات اداری مردم است. این اصل از مهم‌ترین اصول مدیریتی است و در جامعه‌ای که ادارات پاسخگو نباشد، مردم بی اعتماد و ناامید می‌شوند. خدمتگزاری باید با اشتیاق و علاقه باشد و نه از روی منت و بی احترامی

واگذاری کارها به انسان‌های شایسته

کارها باید به اهل آن واگذار شود، به همین دلیل داشتن تخصص و مهارت در هر رشته ضروری است. اگر اداره‌ی کارها به انسان‌های ناشایست واگذار شود، امور به خوبی پیش نمی‌رود.

امام علی علیه السلام  می‌فرمایند: «شما خوب می‌دانید که نه جایز است که انسان ناشایست بر جان مردم و غنایم مسلمانان ولایت یابد و امامت آنان را عهده دار شود تا در مال‌های آنان حریص گردد و نه نادان لایق زمامدار ریاست تا به نادانی خویش مسلمانان را به گمراهی کشد و نه ستمکار می‌تواند عهده ‌دار مسئولیت مردم شود که با ستم حق مردم را غصب و عطای آنان را ببرد و نه او را که در تقسیم غنائم بی عدالتی می‌کند، زیرا او اموال و ثروت مردم را حیف و میل می‌کند و گروهی را بر گروهی مقدم می‌دارد و نه آنان که رشوه می‌خورند، زیرا آنان با رشوه‌ خوری حقوق مردم را پایمال می‌کنند و حق صاحب را به او نمی‌رسانند و نه او که سخن پیامبر خدا را ضایع می‌سازد، زیرا او با این رفتار امت اسلامی را به هلاکت مواجه می‌کند.» (نهج البلاغه، خطبه 131)

و یا در حدیث دیگری می‌فرمایند: «هر کس فردی از مسلمانان را به کار گیرد حال آنکه می‌داند در میان آنان افرادی سزاوارتر و آگاه‌تر به کتاب خدا و سنت پیامبر وجود دارد، او در حقیقت، به خدا، رسول او و تمامی مسلمین خیانت کرده است.» (الغدیر، علامه امینی: ج8ص291)

تشکر و قدردانی

در یک نظام اداری اسلامی،باید، کارمندان و کارکنانی که به شایستگی کار می‌کنند، مورد تقدیر و تشکر قرار گیرند تا برای ادامه‌ی کار و خدمت، انگیزه پیدا کنند و با شوق بیشتر مشغول خدمت‌رسانی به مردم شوند و یا به آنان پست‌های حساس‌تر و مهم‌تر را واگذار کرد تا آن‌ها بتوانند قابلیت‌ها و توانمندی‌های خود را در انجام آن ارائه دهند.

امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «هرگز نیکوکار و بدکار در نظرت یکی نباشد، زیرا نیکوکاران در نیکوکاری بی ‌رغبت می‌شوند و بدکاران در بدکاری تشویق می‌گردند، پس به هر کدام بر اساس کردارشان پاداش بده.» (نهج البلاغه، نامه 53)

اگر در سیره امامان به خصوص امام علی علیه السلام تفحص کنیم، سراسر مربوط به اخلاق و به خصوص اخلاق اداری است. کتاب نهج‌ البلاغه کتاب اخلاق و اعتقاد تشیع است، در این کتاب عظیم، اخلاق اداری به صورت‌های مختلفی ارائه شده است که با مطالعه‌ی دقیق و اساسی آن و البته عمل به آن می‌توان به یک نظام اداری اسلامی و اصول دست یافت