موضوع این نوشتار – به‎طور مشخص و دقیق – پرداختن به حجم قابل‎ملاحظه جوک‎هایی است که در مورد آیت‎الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، این‎روزها منتشر شده است. چرا یک‎باره طی چند ماه گذشته ایشان این‎طور آماج جوک‎ها قرار گرفته‎اند؟

تجربه انتخابات سال 88 نشان می‎دهد که در فضای رقابت سیاسی کشور، بعضی از فعالان و بازیگران ظرفیت و تحمل کافی برای چنین بازی پیچیده‎ای را ندارند. سیاست‎ورزان کم‎بنیه برای گریز از عوارض شکست سیاسی، آماده برهم زدن امنیت کشور و فضای آرام سیاسی هستند. اگر دسیسه بیگانگان و طمع دشمنان داخلی را هم بخواهیم نادیده بگیریم، لزوم هوشیاری نسبت به بی‎قراری بازندگان سیاسی و آفت‎های آن‎، همه ما را به هوشیاری بیشتر وا می‎دارد. علی‎الخصوص که ممکن است بعضی از گروه‎ها از پیش برای کم کردن تبعات باخت محتمل خویش، سناریوهایی جهت کم‎رنگ کردن شکست خود یا تلخ کردن طعم پیروزی حریف، طراحی کرده باشند.

در سال 87، ریاست صدا و سیما در جلسه‎ای توجه جمع را نسبت به تأثیرگذاری قابل‎توجه پیامک‎ها در فضای غیررسمی جلب کرده بودند. در زمستان همان سال شاهد تشدید پیامک‎ها، کاریکاتورها، ایمیل‎ها و سپس کلیپ‎ها بر ضد رییس‎جمهوری کشورمان، جناب آقای احمدی‎نژاد، بودیم. تا جایی‎که حتی خارجیان هم در سایت‎ها و مجلات خود پا به این عرصه گذاشتند. چیزی‎که خیلی از مخاطبان آن را صرفا شوخی یا اهانت‎هایی خفیف ارزیابی کردند که ارزش واکنش نشان دادن نداشت.

دو بند پیشین می‎تواند حکم مقدمه را داشته باشد برای طرح موضوع این نوشتار.

تصمیم‎سازان سیاسی به‎منظور جلب‎توجه اقشارمختلف مردم، فضاسازی، تقریب اذهان به منویات خویش و یا درگیر کردن فکر جامعه با یک موضوع، نیازمند پیدا کردن نقطه‎ای آغازین برای شروع فعالیت خود هستند. مسأله یا موضوعی که گاهی باید به اندازه یک نقطه کوچک و کم‎ارزش به‎نظر برسد تا حساسیت طرف مقابل را جلب نکند و در عین‎حال بتواند آغازی بر یک عملیات روانی و فضاسازی تبلیغی باشد.

مسیر آماده‎سازی جامعه برای ورود به عرصه‎ای جدید که حساسیت‎های سیاسی، مردمی و اجتماعی بالایی دارد، روند پیچیده‎ای‎ست. مهم‎ترین دلیل پیچیدگی آن نیز در موارد زیر قابل‎مشاهده است.

1- تبعات سیاسی طراحی چنین پروژه‎های روانی، اجتماعی و سیاسی، گاهی جبران‎ناپذیر است.

2- طرف مقابل ممکن است بتواند خود را برای مقابله آماده کند و در نتیجه عملیات ناموفق بماند.

3- مردم اگر بدانند که در پس اتفاقی که به ظاهر کم‎ارزش به‎نظر می‎رسد، طراحی گسترده و پیچیده‎ای قرار دارد، نسبت به آن واکنش منفی نشان می‎دهند و کار نتیجه عکس خواهد داد. یعنی اگر مردم بفهمند موج شایعات پی‎درپی که درباره یک شخص منتشر می‎شود و یا جوک‎های (از به‎کار بردن لفظ لطیفه عمدا اجتناب کرده‎ام) مربوط به او که هرکدام به‎نحوی با تمسخر او به خنده افراد منتهی می‎شود، با هدفی سیاسی و روانی طراحی شده است، حتی اگر از پذیرش آن‎ها اجتناب نکنند؛ آن‎ها را با تحلیل و بینش دریافت می‎کنند.

قدم اول برای آماده‎سازی اذهان عمومی جهت ورود به یک روند سیاسی و اجتماعی، درگیرسازی ذهن مخاطبان با بخشی از موضوع است. از همین‎جا جهت‎گیری نیز به آرامی شروع می‎شود. مخاطبان دسته‎بندی می‎شوند و به فراخور سطح سواد، فرهنگ و بینش آن‎ها خوراک‎های ذهنی متنوعی تولید می‎شود. مطالب تحلیلی در کتاب‎ها و مجلات درج می‎شوند. ماهواره و اینترنت به انتشار هدفمند اخبار می‎پردازند و در سطحی فراگیر و عمومی و البته بسیار مؤثر، جوک‎ها و شایعات لایه‎های عامیانه و نازل اجتماع را پوشش می‎دهند.

کاربری جوک و شایعه در این است که حتی نخبگان و فرهیختگان و سیاسیون نیز در ساعات و لحظات شخصی و غیرجدی خود به آن می‎پردازند و به آن مبتلا هستند. شایعه و جوک در جامعه ما معمولا در کنار هم مطرح می‎شوند، جوک‎ها ابتدا پایه‎های احترام و منزلت و جایگاه سوژه‎ای خود را سست می‎کند و سپس شایعه به تخریب مشروعیت و مقبولیت و نفوذ کلام و رأی سوژه می‎پردازد. حال این عملیات ضد هرکس که می‎خواهد باشد. جامعه ایرانی تجربه این اتفاق را در مورد اقوام مختلف خود، اقشار گوناگون اجتماعی و شخصیت‎های متعدد انقلابی داراست.

جوک‎ها در جامعه ما – شاید در کشورهای دیگر هم همین‎طور باشد – شایع هستند. یونسکو فارسی‎زبانان را شوخ‎ترین مردم دنیا معرفی کرده است که دارای انواع و سطوح فراوان شوخی هستند و جالب این‎که از حیث میزان و تنوع ناسزا نیز پس از فرانسویان در رده دوم قرار می‎گیریم. با این اوصاف مردم نسبت به اقسام جوک واکنش منفی نشان نمی‎دهند. و در نتیجه جوک‎ها دهان به دهان، گوش به گوش و ایمیل (پست‎ الکترونیکی) به ایمیل منتشر می‎شوند. افراد حتی اگر مضمون جوک را هم نپسندند، به آن می‎خندند.

اما این پدیده جذاب عمومی اجتماعی وقتی فراوانی پیدا کند یا به‎طور مشهود به موضوعی خاص متوجه باشد، درخور توجه و ریزبینی است. خصوصا که این اتفاق در آستانه یک مرحله مهم سیاسی جامعه رخ دهد.

موضوع این نوشتار – به‎طور مشخص و دقیق – پرداختن به حجم قابل‎ملاحظه جوک‎هایی است که در مورد آیت‎الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، این‎روزها منتشر شده است. چرا یک‎باره طی چند ماه گذشته ایشان این‎طور آماج جوک‎ها قرار گرفته‎اند؟ آیا می‎خواهند سوابق علمی، مبارزاتی و سیاسی ایشان را آهسته آهسته و بی‎سر و صدا کم‎رنگ کنند. پس از یک عمر همراهی با امام و رهبری و خدمت به جامعه، حالا ایشان به سوژه جوک‎ها تبدیل شده است. طراحان این فضای عجیب به‎دنبال چه هستند که پیرمرد زاهد و هوشیار عرصه سیاست را به موضوع جوک تبدیل کرده‎اند؟

اگرهیچ نیتی نیست و صرفا خندیدن مهم است(؟!) چرا در آستانه انتخابات و در جایی‎که همه رقبا و رفقا چشم به عملکرد شورای نگهبان دوخته‎اند این فضاسازی صورت می‎گیرد؟ به خود اجازه نمی‎دهم به تحلیل جزییات و محتوای این حجم از جوک‎ها بپردازم. ما به هیچ‎وجه اجازه و وظیفه نداریم حتی برای تحلیل، هر چیزی را در فضای عمومی جامعه منتشر کنیم. اما ماجرا برای چندمین‎بار در حال تکرار شدن است.

این‎بار احتمالا برای آیت‎الله جنتی پروژهای تخریب را طراحی کردهاند. فعلا در مرحله آماده‎سازی اذهان هستند. طراحان این موج تبلیغی می‎خواهند به نگاه مردم نسبت به ایشان طعم و جهت بدهند، به‎طوری‎که هر وقت صحبت از شورای نگهبان و دبیر آن شد؛ چیزی غیر از جدیت و دقت و امانت‎داری و تیزبینی به اذهان متبادر شود. مراحل بعدی هم ممکن است در پیش باشد. سطح بعدی، سطح شایعات است. احتمالا این یار قدیمی انقلاب را آماج تهمت‎های مختلف هم قرار خواهند داد و به سمت تحریک اذهان عمومی علیه شورای نگهبان حرکت خواهند کرد. چه می‎دانیم، شاید این‎بار فتنه قبل از وقوع انتخابات رخ دهد؛ شاید بازیگران جدیدی نقش فتنه‎گران را بر عهده بگیرند. شاید همان‎ها از امروز مانع اصلی خود را آیت‎الله جنتی تشخیص داده‎اند و در حال پیاده کردن طرحی برای تخریب جایگاه شورای نگهبان هستند. اگرچه شاید این گمانه‎زنی‎ها بدبینانه به‎نظر برسد، ولی به‎واسطه جفایی که افرادی نظیر آقایان کروبی، موسوی و خاتمی در حق جمهوری اسلامی کردند، دیگر نمی‎توان از کنار این‎گونه امور به آسانی گذشت.

چه‎کسی باور می‎کرد کمیته صیانت از آرا و آن تجمع‎ها و تشکل‎های اجتماعی و سیاسی متعدد، در مرحله ادعای تقلب و نفی صداقت نظام به ابزار اصحاب فتنه بدل شود. آن‎موقع که نماهنگ‎های مخالف در سطح جامعه پخش می‎شد، نمی‎دانستیم که گام‎های بعدی چیست و چه اتفاق‎هایی رخ خواهد داد. اگرچه امروز هم نمی‎دانیم فردا چه پیش خواهد آمد، ولی قطعا می‎دانیم که باید مراقبت خود را بیشتر کنیم. این جوک‎ها بی‎دلیل به‎سوی این مرد بزرگ سرازیر نشده‎اند پس باید بدانیم آن‎ها از آیت‎الله جنتی چه می‎خواهند؟!