برای روشن شدن پاسخ این پرسش، توجه شما را به مطلبی از حضرت آیت‌الله سبحانی از محقّقان گرانقدر حوزه علمیه قم جلب می‌کنیم:

واژه «صحف» در قرآن به معنای مطلق کتاب آمده است، چنان‌که می‌فرماید:
و اذا الصحف نشرت.1
آنگاه که نامه‌های اعمال منتشر گردد.

إنّ هذا لفی الصّحف الأولی ? صحف إبراهیم و موسی2
این در صحیفه‌های نخستین در کتاب ابراهیم و موسی است.

و همچنین «مصحف» نیز از همین ماده اخذ شده، به معنای دفتر یا کتاب جلد شده به کار می‌رفت و در صدر اسلام حتی پس از درگذشت پیامبر(ص) مصحف تنها نام قرآن نبود بلکه هر کتاب مجلدی را مصحف می‌نامیدند.

ابن ابی‌داود سجستانی در باب گردآوری قرآن، در مصحفی از محمد بن سیرین نقل می‌کند: «وقتی پیامبر(ص) درگذشت، علی(ع) چنین گفت:
سوگند یاد کرد علی که رداء بر دوش نیدازد مگر برای نماز جمعه تا اینکه قرآن را در مجلدی جمع کند.

و نیز ابی العالیه نقل می‌کند:
آنان قرآن را در خلافت ابی‌بکر در مصحفی جمع کردند.

و نیز نقل می‌کند:
عمربن خطاب فرمان به گردآوری قرآن داده و او اول کسی است که قرآن را در مصحف جمع کرد.3

این جمله‌ها حاکی است که در آن روزگار، مصحف به معنای دفتر بزرگ و یا کتابی مجلد بوده که اوراق را از پراکنده شدن حفظ می‌کرده، سپس به مرور زمان اختصاص به قرآن یافته است.

اتفاقاً روایات پیشوایان ما حاکی است که حتی در زمان آنان، لفظ مصحف به معنای کتاب و یا دفتر مکتوب بوده است. امام صادق(ع) فرمود:
هر کس قرآن را از روی برگ‌های مجلد بخواند، از چشم خود بهره می‌گیرد.4

 و نیز در حدیثی دیگر آمده است:
خواندن قرآن از روی برگ‌های مجلد، عذاب را از پدر و مادر کم می‌کند.5

مورخان دربارة ترجمة خالد بن معدان می‌نویسند:
خالدبن معدان دانش خود را در دفتری ضبط کرده بود که برای آن دکمه‌ها و دستگیره داشت.6 خالدبن معدان از تابعین بود و هفتاد صحابی را درک کرده است و ابن اثیر ترجمة او را در ماده کلاغی آورده است.7

پس تا اینجا روشن شد که تا پایان قرن اول، لفظ مصحف به معنای کتاب مجلد و یا دفترچة جلد شده بود که افراد دانش و آگاهی خود را در آن ضبط می‌کردند و اگر بعدها قرآن را محصف گفته‌اند، چون از ذهن‌ها بیرون آمده و بر برگ‌ها نوشته شد و به صورت مجلد درآمد.

با توجه به این مسئله نباید در شگفت باشیم که دخت گرامی پیامبر(ص) دارای مصحفی باشد و دانش و آگاهی‌های خود را که از پدر بزرگوارش برگرفته بود، در آن نوشته شود و برای فرزندان خود، به صورت بهترین میراث، به یادگار بگذارد.

خوشبختانه فرزندان فاطمه(س) حقیقت و واقع این مصحف را شناسانده و گفته‌اند: این مصحف جز یک رشته آگاهی‌هایی که از پدر بزرگوار شنیده و یا از طریق دیگر به دست آورده، چیز دیگری نیست. اینک برخی از روایات را می‌آوریم:
حسن بن علی(ع) فرمود:
نزد ما جامعه‌ای است که در آن حلال و حرام وارد نشده و مصحف فاطمه(س) هست در حالی که در آن کلمه‌ای از قرآن نیست بلکه املای رسول خدا(ص) و خطّ علی(ع) است و همگی در اختیار ماست.8

امام(ع) با عنایت کامل یادآور می‌شود که در آن حلال و حرامی نیست تا مبادا تصور شود وحی تشریعی بر دخت پیامبر(ص) نازل می‌شده است. امام صادق(ع) در روایت دیگر در توصیف مصحف فاطمه می‌گوید:
به خدا سوگند کلمه‌ای از قرآن شما در آن نیست. راوی می‌گوید: پرسیدم: آیا در آن دانش است؟ امام در پاسخ می‌گوید: بلی، ولی نه از این دانش‌های معمولی.9

با توجه به آنچه گفته شد، روشن می‌گردد که مصحف فاطمه (س) ارتباطی با قرآن ندارد و کسانی که آن را دستاویزی برای تحریف قرآن قرار داده‌اند، اگر مغرض باشند، ناآگاهانه و بدون تحقیق دربارة واقعیت آن سخن می‌گویند.
اکنون واقعیت را برای خوانندگان بیان می‌کنیم:

محدّث در اسلام
یکی از معارف مسلم در میان علمای اسلام، وجود افراد محدّث در میان مسلمانان است. فرد محدّث، پیامبر نیست و بر او وحی نازل نمی‌شود، ولی در عین حال، فرشتگان، با وی سخن می‌گویند و سخن آنان را می‌شنود، و لذا او محدّث بر وزن اسم مفعول نام گرفته است؛ زیرا که فرشته با او حدیث می‌گوید. بخاری نقل می‌کند که پیامبر(ص) فرمود:

در میان پیشینیان از بنی اسرائیل، مردانی بودند که با آنها از عالم غیب سخن گفته می‌شد، بدون اینکه پیامبر باشند...10

روایت دربارة محدّث در میان امت اسلامی از طریق اهل سنّت و سخنان آنان در تفسیر این واژه بیش از آن است که در اینجا نقل شود، و شارحان صحیح بخاری در این مورد، توضیحات کافی داده‌اند.11

کلینی در کتاب کافی بابی تحت عنوان «إنّ الائمة محدّثون مفهّمون» منعقد کرده و روایاتی در این مورد نقل کرده است. و همگی حاکی از آن است که محدث کسی است که صدای فرشته را می‌شنود، ولی او را نمی‌بیند. آنگاه اضافه می‌کند، ائمه اهل بیت(ع) همگی محدّث هستند.12

فاطمه «محدّثه» است
دخت گرامی پیامبر(ص) به خاطر کمال وجودی، از افراد محدّث به شمار می‌رود، یعنی صدای فرشته را می‌شنید، ولی او را نمی‌دید، و این جریان، زمانی رخ د اد که پدر والامقامش درگذشت. غم و اندوه او را فرا گرفت. در این هنگام جبرئیل امین به فرمان الهی فرود آمد. اخباری را از آینده برای او بازگو می‌نمود و از این طریق، مایة تسلیت و تسلی خاطر او را فراهم می‌آورد. اینک ویژگی‌های مصحف فاطمه را از زبان فرزندان او بیان می‌کنم: امام صادق(ع) می‌فرماید:

آنگاه که خدا پیامبرش را قبض روح نمود، اندوه فراوانی فاطمه(س) را در بر گرفت. خدا فرشته‌ای را فرستاد تا او را تسلیت بگوید. فاطمه(س) امیرمؤمنان را از آنچه می‌شنید، آگاه ساخت. علی (ع) فرمود: هر گاه صدای فرشته را شنیدی، مرا آگاه کن تا آنچه را می‌گوید، بنویسم. این گزارش‌ها که از طریق فرشته به فاطمه(س) می‌رسید و او در اختیار علی(ع) می‌نهاد، در دفتری جمع شد و نام مصحف به خود گرفت، ولی در آن چیزی از حلال و حرام نیست بلکه تنها گزارش‌هایی از آینده است.13

ماهنامه موعود شماره 88

پی‌نوشت‌ها:
?. برگرفته از هفته نامة افق حوزه، چهارشنبه 16 خرداد 1386.
1. سورة تکویر(81) آیة 10.
2. سورة اعلی (87)، آیة 18-19.
3. کتاب سجستانی، مصاحب، حافظ ابوبکر عبدالله بن ابی داوود، صص 9-10.
4. کلینی، کافی، ج 2، ص 613.
5. همان.
6. سبجستانی، المصاحف، صص 134 ـ 135.
7. ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج 3، صص 62 ـ 63.
8.صفار قمی، بصائر الدرجات، صص 157 ـ 158.
9. الکافی، همان، حدیث 1.
10. بخاری، صحیح، ج 2، ص 194.
11. ارشاد الساری بشرح صحیح البخاری، ج 6، ص 99.
12. الکافی، ج 1، صص 325 ـ 327.
13. همان، ج 1، باب فیه ذکر الصحیفه، ح 2.